„Uczta weselna Baranka” (detal)

Omawiając sakramenty, najwięcej miejsca poświęcił św. Tomasz Eucharystii, a jej teologia jest jednym z największych osiągnięć jego geniuszu. Jak podkreślał, Eucharystia jest najważniejszym sakramentem, ponieważ zawiera Chrystusa i jest celem wszystkich innych sakramentów. Eucharystia była już zapowiadana w typach starotestamentowych, które wszystkie schodzą się w figurze baranka paschalnego. Akwinata sądzi zatem, że baranek paschalny jest najdoskonalszą starotestamentową zapowiedzią Eucharystii.

Eucharystia jest szczególnym sakramentem ponieważ jej res et sacramentum znajduje się poza człowiekiem przyjmującym sakrament i istnieje pod postaciami chleba i wina. Szczególny charakter sakramentu Eucharystii polega więc na tym, że konsekrowana jest w nim materia, w której po wypowiedzeniu słów konsekracji istnieje prawdziwe Ciało i Krew Chrystusa. Po konsekracji chleba i wina Chrystus staje się obecny realnie i prawdziwie, a nie tylko symbolicznie, pod ich postaciami. Mocą Boga substancja chleba i substancja wina przemieniają się w Ciało i Krew Chrystusa. Ta przemiana (conversio) zwana jest przeistoczeniem (transsubstantiatio).

Jean Poyer, „Msza św. Grzegorza”

Tomasz odrzuca koncepcję współistnienia substancji chleba i wina z substancjami Ciała i Krwi Chrystusa; odrzuca także hipotezę, że substancja chleba i wina zostaje anihilowana w momencie konsekracji. Zdaniem Akwinaty dokonuje się w Eucharystii wyjątkowa przemiana, która jest różna od naturalnych zmian substancjalnych i przypadłościowych opisywanych przez Arystotelesa. Przede wszystkim nie ma wspólnego podmiotu, który jest charakterystyczny dla zmian naturalnych i który łączy początek i kres przemiany. W przeistoczeniu, chleb i wino nie są także w możności do stania się substancjalnie Ciałem i Krwią Chrystusa. Przeistoczenie różni się też od aktu stwórczego, nie dokonuje się bowiem ex nihilo. Nadto, kresem przemiany eucharystycznej, inaczej niż w stworzeniu, jest coś uprzednio istniejącego, czyli Chrystus Uwielbiony. Przeistoczenie nie powoduje tego, że Chrystus Uwielbiony przestaje istnieć w stanie uwielbienia i Jego przypadłości nie mają już więcej odniesienia do miejsca. W rezultacie przeistoczenia Ciało i Krew Chrystusa są obecne, ale nie można powiedzieć, że znajdują się w jakimś miejscu, ponieważ Chrystus nie jest obecny w Najświętszym Sakramencie za pośrednictwem cielesnych przypadłości. Jego cielesne przypadłości są również obecne pod postaciami Chleba i Wina, jednak istnieją tu „na sposób substancji” (per modum substantiae). Cały Chrystus obecny jest pod każdą częścią Chleba i każdą kroplą Wina. Przypadłości chleba i wina, które pozostają po przeistoczeniu, nie tkwią w Ciele i Krwi Chrystusa jak w substancji. Przypadłości te nie tkwią w żadnym podmiocie, lecz są podtrzymywane przez Boską wszechmoc.

Eucharystia jest też ofiarą (sacrificium). Ofiarującym Eucharystię jest sam Chrystus. Eucharystyczna ofiara nie tylko oznacza Mękę Chrystusa i wskazuje na Nią jako jej przedstawienie (repraesentatio) i pamiątka, ale przede wszystkim zawiera samego Chrystusa, który przeszedł przez Mękę. Ponieważ Eucharystia pozwala uczestniczyć w skutkach Męki, a Męka była ofiarą złożoną za grzechy wszystkich ludzi, Eucharystia może być również określana mianem ofiary. W ofierze eucharystycznej Chrystus nie jest powtórnie zabijany, jest bowiem obecny pod postaciami chleba i wina w stanie niecierpiętliwym. W Eucharystii Chrystus jest ofiarowywany Bogu także przez wiernych ? nie są oni jednak pierwszym ofiarującym, którym jest Chrystus, ale wtórnie, jako zjednoczeni z Nim.

Warto na koniec dodać, że Akwinata zwraca często uwagę na rolę Eucharystii w budowaniu Kościoła.

Mateusz Przanowski OP